Stærsta framkvæmd í sögu Færeyja í óvissu

Færeyinga hafa verið með í undirbúningi stærstu framkvæmd landsins hingað til, 24 kílómetra löng neðansjávargöng. Hefðin fyrir jarðgöngum í Færeyjum er sterk, en þessi eru umdeild og gæti frestast af þeim sökum.

Austureyjagöng voru opnuð í desember 2020. Þau eru sem stendur lengstu göngin í Færeyjum – rúmlega 11 kílómetrar, sem er næstum tvöföld Hvalfjarðargöng. Þau liggja undir Tangafjörð og tengja saman eyjarnar Straumey og Austurey. Tengingin Austureyjarmegin er undir syðsta hluta Skálafjarðar og er bæði í austur og vestur – við Runavík í austri og Strendur í vestri. Og í þeirri tengingu er ein mesta sérstaða þessara ganga því þar er hringtorg – það eina í heiminum sem er í neðansjávargöngum. Á hringtorginu eru listaverk, bæði höggmynd og ljósalist. Þessi göng eru mest 187 metra undir sjávarmáli.

Göngin styttu verulega akstur frá syðsta hluta Austureyjar til höfuðborgarinnar Þórshafnar sem er á Straumey – eða frá 55 kílómetrum í 17 kílómetra. Semsagt, það sem áður tók klukkutíma tekur núna korter. Þá styttist akstursvegalengdin milli Klakksvíkur og Þórshafnar um helming. Þetta er stærsta framkvæmd í sögu Færeyja hingað til og kostaði um einn milljarð danskra króna – um 20 milljarða íslenskra króna á núverandi gengi.

Austureyjagöngin voru þriðju neðansjávargöng Færeyja. Í lok árs 2023 voru þau fjórðu tekin í notkun – Sandeyjagöng sem liggja milli Straumeyjar og Sandeyjar. Þau eru svipuð að lengd og Austureyjagöngin, um 11 kílómetrar. Fyrstu neðansjávargöngin, Vágagöng, tengdu flugvöllinn við höfuðborgina Þórshöfn, og þar var leitað innblásturs af Hvalfjarðargöngunum. Þau voru opnuð árið 2002. Þau höfðu reyndar verið í undirbúningi mun lengur en var frestað vegna efnahagserfiðleika í Færeyjum. Þá eru ótalin Norðeyjagöngin, sem tengja Klakksvík við stærri eyjarnar í norðri og voru opnuð 2006.

En það var ekki fyrr búið að opna Sandeyjagöng þegar byrjað var að undirbúa næstu göng – Suðureyjagöng. Og þau göng yrðu engin smásmíði ef af þeim verður. Þau yrðu 24 kílómetra löng, sem eru ríflega þrjú Hvalfjarðargöng – meira en tvöfalt lengri en lengstu göngin sem nú eru í notkun. Þetta yrðu næstlengstu neðansjávarjarðgöng í heiminum fyrir almenna umferð, á eftir Rogfast-göngunum í Noregi sem eru tæplega 27 kílómetrar. Þess má geta að göngin undir Ermarsund eru rúmlega 50 kílómetrar en þar er einungis lestarumferð heimil.

Suðureyjagöng myndu liggja á milli Suðureyjar og Sandeyjar og í þeim yrði líka tenging við Skúvey, sem liggur á milli hinna eyjanna. Slík tenging gerir göngin mun dýrari. Aðeins 30 manns búa í Skúvey og því hefur þetta verið umdeilt , en tengingin myndi breyta mjög miklu fyrir þessa 30 íbúa. Búist er við að framkvæmdir geti hafist þremur árum eftir að þær eru samþykktar og að framkvæmdir taki átta ár. Áætlaður kostnaður er um 100 milljarðar íslenskra króna.

„Færeyingar segja sjálfir að með þessum göngum sé verið að stækka eyjarnar og landið,“ segir fyrrverandi alþingismaður. Hann er ættaður úr Færeyjum og hefur lengi fylgst vel með því sem þar er að gerast. „Meðan þetta voru bara lítil þorp, einangruð án gangna eða brúa á milli eyja þá voru þau svo uppburðalítil. Með því að tengja þorpin með göngum þá segjast þeir vera að stækka landið og gera það burðugra. Það er meginforsendan á bak við þetta. Ég man þegar ég var þarna í sveit á sumrin að ferð frá Klakksvíks sem er á einni af norðureyjunum til Þórshafnar var heljar mikið fyrirtæki. Það þurfti að fara fyrir rastir, oft í ólgusjó. Og það var enn meira til Suðureyjar, það gat tekið um sjö tíma að sigla þangað.“

Færeyjar eru myndaðar af 18 eyjum – aðskildum djúpum fjörðum sem erfitt er að brúa. Ferjur voru áður fyrr notaðar til að tryggja samgöngur þar á milli, en rétt eins og hér á landi eru veður válynd og til að tryggja öruggar samgöngur er það því metið sem svo að göng séu algjör nauðsyn. Vegna neðansjávarganganna er nú hægt að keyra greiðlega til sjö af eyjunum og eru vegasamgöngur nú til staðar milli um 90% íbúanna. Greiða þarf toll fyrir að keyra um neðansjávargöngin, en ekki önnur göng.

Umdeilt pólitískt

Aksel Johannesen lögmaður Færeyinga hefur sagt að samstaða sé á þingi um frumvarpið eins og það er núna. Í því felst ákvörðun um að bjóða út hönnun og síðan framkvæmdir. En ekki er búið að taka endanlega ákvörðun um framkvæmdina – það verður gert þegar tilboð liggja fyrir, og þar með endanlegur kostnaður. Búist er við að það taki um tvö ár. Hjálmar segir miklar deilur um þessi göng meðal færeyskra stjórnmálamanna.

„Það eru meira að segja hótanir um að kljúfa flokka. Þjóðveldisflokksmenn á Sandey hótta að segja sig úr flokknum. Þarna þarf að hafa í huga að Færeyjar eru eitt kjördæmi þannig að ef það fara margir úr flokknum í Sandey hefur það áhrif á landsvísu. Menn taka þetta því nærri sér. Það er viðsnúningur í pólitíkinn miðað við skoðanakannanir. Núverandi ríkisstjórnarflokkar eru í frjálsu falli, sérstaklega Jafnaðarmenn sem hafa misst yfir 10%. Þjóðveldisflokkurinn hefur líka misst mikið.“

Og þetta er umdeilt víðar. Staðsetning ganganna er mjög umdeilt þar sem Sandeyingar eru ekki sáttir við hvar göngin eiga að liggja. Þeir telja þau vera og nærri Sandvatni þar sem er eitt mesta fuglalíf í Færeyjum. Þá er líka rætt um hvað eigi að vera um grjótið sem fellur til við borunina.

Margir myndu telja það bratt að fara í svona stóra framkvæmd eftir að hafa fyrir aðeins fimm árum klárað stærstu framkvæmd í sögu landsins. Hjálmar bendir hins vegar á að fyrri neðansjávargöng, þar á meðal hin stóru Austureyjagöng, hafi verið fjármögnuð á svipaðan hátt og Hvalfjarðargöngin, með stofnun félags sem innheimti tolla.

„Meiningin var sú að skila ekki Austureyjagöngunum strax og þau höfðu borgað sig upp heldur láta þau skila tekjum áfram og nota það fé til Suðureyjaganga. Þetta fór ekki vel af stað því verðið var of hátt þannig að fólk notaði frekar eldri leið í staðinn. Það gekk betur eftir að verðið lækkaði. Þá má líka benda á að með tilkomu ganga er hægt að leggja ferjum sem eru dýrar. Nú er ferjan milli Þórshafnar og Tvøreyrar á Suðurey komin á tíma og það er mjög dýrt að byggja nýja ferju. Þau rök koma á móti.

Nú í vikunni var tilkynnt að frumvarp um gerð Suðureyjaganganna verði brátt lagt fyrir færeyska lögþingið á ný, sem fæli þá í sér heimild til að bjóða verkið út. Ef það verður samþykkt fer málið aftur fyrir þingið þegar búið er að bjóða það út, því fyrst þá liggur endanleg kostnaðaráætlun fyrir.

En það er til fólk sem hefur efasemdir, enda yrði þarna um að ræða dýrustu framkvæmd í sögu Færeyja. Áætlaður kostnaður er hátt í fimm milljarðar danskra króna, sem eru hátt í hundrað milljarðar íslenskra króna. Og Malan Johansen bankastjóri færeyska Landsbankans er ekki viss um að þetta sé rétti tíminn fyrir svona stórframkvæmdir. Nú sé efnahagsástandið þannig að það þurfi að draga úr útgjöldum.

Suðureyjagöngin líklega á ís

Jarðgangavæðingin hefur að mati Hjálmars haft mikil og jákvæð áhrif á færeyskt samfélag. „Nú getur fólk sem býr í Klakksvík unnið í Þórshöfn, og öfugt. Fólk getur þar að auki búið í Þórshöfn og unnið á flugvellinum, sem það gerir. Atvinnusvæðið hefur stækkað með þessum tengingum.“

En hann er ekki sérstaklega bjartsýnn á að hin umtöluðu Suðureyjagöng verði að veruleika í bráð.

„Mér sýnist staðan vera þannig að Suðureyjagöngin séu að fara á ís. Hvað tekur þá við í jarðgangamálum er erfitt að segja því það er svo mikið uppnám í pólitíkinni. Það þarf að vera pólitísk samstaða og hún er alls ekki til staðar í dag. Þannig að það enginn hvað tekur við.“

Heimild: Ruv.is